Museumcongres: Collecties online

Sinds we aan het digitaliseren geslagen zijn, komen er gedigitaliseerde collecties en archieven online. Dat is natuurlijk maar één aspect van het beheren van een collectie. De sectie Collecties van de Nederlandse Museum Vereniging (NMV) wijdde er tijdens het Museumcongres 2012, op 4 en 5 oktober in Maastricht, ook aandacht aan.
Met de gedachte dat er nog steeds heel wat collega’s zullen zijn die voor het eerst met deze materie in aanraking komen, of er tot op heden nog niet veel mee te maken hebben gehad, organiseerden zij een werkgroep ‘collecties digitaal voor dummies’.
Op dit weblog besteden we daar vaak aandacht aan, soms als ‘nieuwtje‘, of in het kader van #collectievissen, maar ook als training en een enkele keer met een klein overzicht. Ook op ons ‘zuster-weblog’ Collectiewijzer wordt daar regelmatig aandacht aan besteed, ook door mijzelf. Reden waarom de sectie Collecties mij gevraagd had een inleiding te verzorgen bij deze werkgroep. En dat deed ik graag. De bijbehorende presentatie is onderaan dit bericht te vinden. Ik geef hier nog een kleine toelichting.

Excentriek
Behalve een beknopt overzicht van online ontsloten collecties, liet ik zien dat we te vaak ‘centrisch’ werken. Onze collectie staat dan in het middelpunt van ons denken en we gaan er vanuit dat een bezoeker eerst naar de website gaat, dan klikt op de tab ‘collecties‘, ‘doorzoek de collectie‘ en dan na enkele verfijningen het gezochte vindt. Dat klopt, een enkeling doet dat, vaak om wetenschappelijke redenen. Rechtvaardigt dat de enorme bedragen en inspanningen die we ons getroosten om die collecties digitaal te ontsluiten? Of is dat doorzoeken misschien een neveneffect? Ik gebruik hier met opzet de term ontsluiten en niet ‘toegankelijk maken’. Want op het vlak van toegankelijkheid zijn er vele soorten en maten.
De Rembrandt Database is opgezet op een manier die voor onderzoek geschikt is. Wie echt geïnteresseerd is in de details, de wetenschappelijke kennis omtrent het werk van Rembrandt, moet in dat online naslagwerk terecht kunnen. Wil je echter de collectie voor het publiek toegankelijk maken, is een heel andere benaderingswijze vereist. Maar ook heel andere koppelingen, met immaterieel erfgoed, verhalen, routes, toeristische informatie, etc, zoals bij Oneindig Noord-Holland en vergelijkbare projecten gebeurt.

En de “bezoeker” die op internet op zoek gaat naar van Gogh, zal waarschijnlijk via een heel andere manier bij een website naar binnen komen, vaak op een plek die daar niet voor ontworpen is (wat wel zo zou moeten zijn), of met iets anders over van Gogh in gedachten. Of die bezoeker is op Flickr om foto’s te bekijken van Zuid-Franse landschappen, of van de Peel en kan zo bij toeval stuiten of een afbeelding van het werk van van Gogh, een plek waar hij gewoond heeft. Misschien is die bezoeker een jongere en het is bekend dat YouTube de belangrijkste ‘zoekmachine’ is voor jongeren, dat vooral vrouwen intensief gebruik maken van Pinterest…
Waar moet je dan zijn met je digitale collectie? Laten we om te beginnen ‘excentrisch denken, als een excentriek museum (of archief, monument, historische site e.d.), dat zich vervoegt bij de plekken waar mensen zijn en hun interesse tentoon spreiden. De naar binnen gerichte focus mag wel wat uitzinniger worden. En we mogen ook een tikje excentriek zijn, met voldoende eigendunk om juist die mensen te trekken die in die eigenaardigheid geïnteresseerd zijn.

Professioneel
Voor wie professioneel met het digitaliseren van de collectie aan de slag gaat en daar meer informatie over wil vinden, is er allereerst de Digitale Museale Collectie Nederland (DiMCoN), een voormalige poot van Collectiewijzer die destijds op mijn aanraden afzonderlijk van het kennisnetwerk verder ontwikkeld is om te kunnen fungeren als aggregator voor Europeana. En behalve het Collectiewijzer weblog en de LinkedIn groep (en subgroepen), is er Collections Link e.a. En wie met de collectie geen raad (meer) weet, omdat er onvoldoende draagvlak, budget, interesse o.i.d. is, weet eigenlijk wel dat het digitaliseren niet de deus ex machina is. Durf te spelen met de gedachte dat we niet alles kunnen of moeten bewaren, dat het heel professioneel kan zijn om te ontzamelen, keuzes te maken, af te stoten, te verkopen; in plaats van te digitaliseren en een online collectie te financieren. Zolang ook dit maar op verantwoorde wijze gebeurt en er zijn organisaties voor die je daarbij kunnen helpen.

Hoe gaan we iets met die digitale collectie verdienen?
Er is dus niet één manier om een collectie te digitaliseren en online te plaatsen. Dat hangt af van o.a. de doelstelling en de doelgroep. En bij de stijgende kosten vor digitalisering waar het draagvlak juist afkalft, zouden we ons allereerst de vraag moeten stellen “Wat gaan we verdienen als we onze collectie gaan digitaliseren en toegankelijk maken? Hoe verdienen we daar geld mee? Waarom willen we dat en voor wie eigenlijk?”
Niet dat het alleen om geld verdienen gaat, maar het dwingt ons om eerst na te denken over de vraag, over de gebruiker en diens behoefte. Ga niet uit van veronderstellingen of ingesleten aannames, maar verdiep je in die bezoeker, verdiep je in de wijze waarop je die collectie aantrekkelijk kunt maken, verdiep je in de media die mensen gebruiken om hun leven te veraangenamen en te verrijken met o.a. erfgoed.

Om een rare vergelijking te gebruiken: een fiets is meer dan een frame met wielen, zadel, stuur, trappers en ketting. Denk aan mobiliteit, denk aan veiligheid, lifestyle, design, recreatie, sport, transport, leeftijd, prijs-kwaliteit en je komt met een heel ander model, productiemethode en bijbehorende manier om die aan de man te brengen. Aan passie en ijver ontbreekt het ons niet. Nu moeten we nog professioneel, verantwoordelijk en ook bedrijfsmatig leren denken. Of samenwerken met mensen die dat allang kunnen.