Andere Achterhuizen

Gastredacteur: Marcel Prins

Iedereen kent het verhaal van Anne Frank. Elk jaar staan er voor het Achterhuis bijna één miljoen mensen in de rij om te zien waar en hoe zij zat ondergedoken. Haar boek, een uniek verhaal, is een van de meest gelezen boeken ter wereld. Maar wat weten we eigenlijk van de bijna achtentwintigduizend andere Joden die onderdoken in de Tweede Wereldoorlog? Het blijkt onmogelijk een algemeen beeld te schetsen van ‘de’ ondergedoken Jood, of van de plaatsen waar werd ondergedoken. Daarvoor zijn de verschillen te groot.

Eigenlijk zijn alle onderduikverhalen bijzonder, ze zijn stuk voor stuk een documentaire waard. Hoe kwam bij deze mensen hun onderduik tot stand? Wat waren de dilemma’s van onderduikers en onderduikgevers? Waarom nam iemand een onderduiker in huis?

Ik wilde graag een project ontwikkelen met de verhalen van Joodse onderduikers als uitgangspunt. Een project dat gemakkelijk toegankelijk zou zijn en waardoor zichtbaar zou worden hoe enorm divers de verhalen van die onderduikers en hun onderduikgevers zijn. Mensen zaten op 1 of 42 adressen. Ontvingen warmte of slaag. Zaten in de stad of op het platteland. Waren alleen of met anderen. Hadden wel of geen schuilplaats. Moesten heel veel of helemaal niets betalen. Werden behandeld als gelijken of mishandeld als een slaaf. Zijn verraden of juist niet.

In de winter van 2008 deed ik mee aan een workshop. In deze workshop werden film- en programmamakers zoals ik samengebracht met ontwerpers. Ik werd ‘gekoppeld’ aan ontwerper Marcel van der Drift. Uiteindelijk resulteerde deze samenwerking in de website www.andereachterhuizen.nl. Op deze site zijn tot nu toe de verhalen verzameld van 18 onderduikers. Uiteindelijk worden dat er 25. Bij ieder verhaal horen 1 of meerdere herinneringen die worden ontsloten door op een stip op een getekende  kaart van Nederland te klikken. Er is dan een kort audiofragment te horen waarin een belangrijke herinnering wordt verwoord. Deze herinneringen worden geïllustreerd door eenvoudig opgebouwde animaties. De stip staat op een plek waar iemand ooit ondergedoken zat. De stippellijn die de stippen op de kaart verbindt geeft de ‘route’ aan die een onderduiker heeft afgelegd. Zo wordt snel zichtbaar dat sommigen het hele land door moesten en van adres naar adres vluchtten, terwijl anderen soms op één onderduikplek konden blijven. Meer informatie over de context van het verhaal is te vinden in de informatieve laag van de site.

Journalist Peter Henk Steenhuis stelde voor om samen met mij de interviews verder uit te werken tot verhalen voor een boek. Samen schreven we ‘Andere Achterhuizen’. Het webproject vormt één geheel met dit boek. De namen van de geïnterviewden uit het boek zijn terug te vinden in de inhoudsopgave van de website zodat je bij het lezen van de verhalen de fragmenten op de website gemakkelijk terug kunt vinden.

Het Joods Historisch Museum zal een educatief project ontwikkelen rond Andere Achterhuizen. Verder proberen we het project ook bij het onderwijs onder de aandacht te brengen.