Beleving in natuurhistorische tentoonstellingen: goede toevoeging of overbodig?

Kijken, ruiken, voelen, horen… Tegenwoordig vinden we een museum al snel saai als er maar slechts één van onze zintuigen geprikkeld wordt.

In de zoektocht naar innovatieve manieren om nieuw publiek te trekken, wordt er daarom door musea wereldwijd steeds meer ingezet op het werkelijk ‘beleven’ van een tentoonstelling, om zo tegemoet te komen aan het verlangen van de bezoeker naar ‘onderdompeling, sfeer en reuring’, aldus de Museumvereniging. Het goed behouden van de collectie en het maken van mooie tentoonstellingen biedt niet langer voldoende bestaansrecht en onderzoek wijst uit dat het toevoegen van een belevingsaspect in tentoonstellingen succesvol is als het gaat om de binding van nieuw publiek.

Erfgoed en entertainment als twee tegenpolen
Ook in natuurhistorische tentoonstellingen wordt steeds meer de weg van de beleving ingeslagen: het beleven van een vulkaanuitbarsting in een 4D bioscoop of oog in oog staan met levensechte robots van dinosauriërs zijn zaken die je vandaag zomaar in een natuurhistorisch museum kunt tegenkomen.

Allemaal reuze spannend natuurlijk die vulkaanuitbarstingen en robot dino’s, maar kritische museologen en cultuurwetenschappers wijzen er op dat erfgoed en entertainment twee tegenpolen zijn en dat het onduidelijk is of het belevingsaspect in tentoonstellingen effectief is als het gaat om beter geïnformeerde bezoekers. Kortom, draagt het kijken van een 4D film over vulkaanuitbarstingen of het zien van levensechte robot dino’s bij aan een vergroting van kennis, beter dan dat traditionele overdrachtsvormen in musea dat doen?

De vraag is bovendien wat er in dat opzicht dan nog over blijft van de oorspronkelijke functie van musea als kennisinstituut en het tonen van authentieke objecten want, voor bovenstaande zaken kun je toch net zo goed naar een pretpark?

Wat is nu precies het bewezen effect van beleving in natuurhistorische tentoonstellingen?

Case study T. Rex in Town  
Met deze vraag dook ik de nieuwe, op beleving gerichte tentoonstelling van Naturalis, T. Rex in Town, in. Door de bezoeker daadwerkelijk onder te dompelen in de leefwereld van een T. Rex aan de hand van levensechte robot dino’s, hoopt Naturalis ‘de bezoeker te verwonderen en in het hart te raken’, zoals Caroline Breunesse, Hoofd Tentoonstelling van het museum, dat mij vertelde.

Uit uitvoerig publieksonderzoek blijkt dat T. Rex in Town voor een verhoging in emotie onder bezoekers zorgt, gedurende het aanschouwen of deelnemen aan de tentoonstelling (bij de volwassenen zelfs meer dan bij de kinderen). Deze conclusie is gebaseerd op een verandering in woordassociaties die de bezoekers, voor en na het bezoek aan de tentoonstelling bij een T. Rex hadden (wow, cool, spannend!) en op verscheidene observaties waarbij is gekeken naar bezoekersgedrag in de tentoonstelling (wat werd er gezegd, hoe werd er gereageerd?) Hieruit valt dus af te leiden dat de bezoeker inderdaad ‘in het hart geraakt’ is. Missie geslaagd, maar wat zegt dat eigenlijk over wat er daadwerkelijk is geleerd?

Van emotie naar kennis
Beleving spreekt tot de verbeelding. Externe factoren in je directe omgeving zorgen voor een prikkeling van al je zintuigen en die spelen in op je emoties. Een beleving wordt vervolgens geabsorbeerd, waardoor de beleving je langer bijblijft, aldus Pine en Gilmore, experts op dit gebied. Je zou in dat opzicht dus kunnen stellen dat beleving, vanwege het inspelen op emoties, een langdurig effect heeft als het gaat om het beter onthouden van informatie.

Maar let op…
Dat je door beleving in een tentoonstelling informatie beter gaat onthouden, betekent niet dat je de informatie daadwerkelijk beter begrijpt. Dat komt namelijk pas als er de mogelijkheid is om op de belevenis te kunnen reflecteren; als je je achteraf bijvoorbeeld beter in het onderwerp gaat verdiepen. Kortom, beleving (emotie) + reflectie is een langere (en intensievere) leerervaring.

En daar is Naturalis ook achtergekomen want T. Rex in Town is zo vormgegeven dat die reflectie achteraf komt. Bezoekers raken in de belevingsmodus en zijn minder geïnteresseerd in kennisoverdracht ter plekke; de meeste tijd gaat op aan het bewonderen van de robot dino’s. Maar juist door het opwekken van emotie onder bezoekers, hoopt het museum een intrinsiek enthousiasme op te wekken om je verder te verdiepen in het onderwerp van de T. Rex.

Of mensen dit echt gaan dóen, is helaas uiterst lastig te onderzoeken. Daarom heb ik Naturalis als aanbeveling meegegeven om bezoekers na het bezoek aan de tentoonstelling iets mee te geven dat herinnert aan de beleving en uitdaagt tot verdere verdieping. Dit kan een boekje of een link naar een website met aanvullende informatie zijn. Dit zorgt ervoor dat de mensen waarvan het enthousiasme is getriggerd, daar ook echt iets mee kunnen doen.

Wat vind ik?
De hoofdtaak van een museum ligt nog steeds in educatie en het waarborgen van authenticiteit. Bovendien hebben ze de autoriteit en het unieke karakter om de bezoeker juiste informatie te  geven. Maar ik denk dat er niets mis is met het léuker maken van leerervaringen. Want zeg nou zelf, het daadwerkelijk beléven van een vulkaanuitbarsting is een hele andere ervaring dan het simpelweg lezen van een tekstbordje over vulkaanuitbarstingen.

De crux zit ‘m echter in het daadwerkelijk leren tijdens de ervaring, want in een 4D bioscoop kun je de hitte van magma wel ervaren, maar de chemische samenstelling van magma niet; hier moet je  over kunnen lézen. Daarom is het voor musea juist zo belangrijk, om naast de gevormde beleving, de informatieve elementen niet te vergeten. Daar een pretpark hier nauwelijks tot geen aandacht aan besteedt, is dat voor een museum wel essentieel als je wil dat een museum haar leerfunctie behoudt. Waar het kort gezegd op neer komt: make entertainment educating and education entertaining. 

Zijn jouw zintuigen ook geprikkeld door het lezen van dit artikel en wil je meer weten over dit onderwerp? Bekijk dan zeker de links in dit artikel wat beter. Ook is het onderstaande bronnenlijstje interessant.

• Het artikel: ‘Animatronics and prehistoric poo bring dinosaurs alive for young visitors’
• Het artikel: ‘London’s Natural History Museum relies too heavily on gimmicks’
• Het artikel: ‘Entertainment vs Education: How Your Audience Really Rates The Museum Experience (DATA)’
• Het boek: ‘De beleveniseconomie. Werk is theater en elke onderneming creërt zijn eigen podium’ van Pine en Gilmore uit 2005 en/of de daarbij horende TEDtalk.
• En nog een filmpje voor een totaal andere leerervaring: Google Arts & Culture, Giraffatitan: Back to Life in Virtual Reality #PreviouslyOnEarth (zorg ervoor dat je je beeld op volledig scherm en de beeldkwaliteit op 1080s zet én het geluid aan hebt staan. Vergeet in de video niet te navigeren met je muis!)