De (on)handelbare Collectie Nederland

Inmiddels weten we het allemaal wel: van de gemiddelde museumcollectie is zo’n 90% of 95% niet zichtbaar voor het publiek. Alle museale collecties in Nederland vormen samen de Collectie Nederland. Kortgezegd is dus slechts een klein deel van Collectie Nederland zichtbaar voor het Nederlandse publiek.

Met digitaliseringsinitiatieven wordt soms getracht de collecties via websites toegankelijker te maken. Een mooie gedachte, maar vraagtekens kunnen we plaatsen bij de bruikbaarheid van deze digitale collecties. Als digitale bezoeker krijg je toch vaak te maken met een database waarin je zelf op zoek moet gaan zonder de begeleiding die je bij een fysiek museumbezoek kan verwachten. Zoek bijvoorbeeld in een digitale collectie naar ‘Typemachine’. Je krijgt (hopelijk) een foto te zien van een typemachine met enkele objectgegevens uit de interne databases, maar een verhaal van wat een typemachine is, wordt niet geboden. Veel van de huidige digitale presentaties lijken nog te vaak op een contextloze beeldbank.

Maar om weer terug te komen op Collectie Nederland, hoe maken we die dan wél toegankelijk? We roepen oplossingen als collectiemobiliteit en samenwerking. Allemaal initiatieven waar zeker aan gewerkt moet worden. Maar ook om die collectiemobiliteit en samenwerking goed op te zetten, blijf je zitten met het probleem dat Collectie Nederland niet zichtbaar is. Instellingen weten onderling niet van elkaar wie wat in huis heeft (laat staan dat alle instellingen weten wat ze zelf allemaal in huis hebben). Het idee van Collectie Nederland voor onderlinge afstemming in collecties lijkt onbereikbaar totdat deze grotendeels inzichtelijk is gemaakt. En die totale zichtbaarheid moeten we misschien nog maar even in onze dromen houden. We hebben nu eenmaal te maken met een beperkt budget en beperkt ruimte.

Gedurende het afgelopen afstudeerjaar dat ik bij Stichting Onterfd Goed heb doorgebracht, kwamen bovenstaande en andere problemen op tafel en groeide er een idee.

Onterfd Goed ontstond bij de overname van de collectie van het voormalige Scryption Museum. Een enorme collectie met onder andere typemachines, vulpennen, computers en inktstellen. Bij nader onderzoek bleek dat 10% van de collectie belangrijk genoeg is voor Nederland om als erfgoed te bewaren. De overige collectie is ingezet voor adoptie en projecten. De erfgoedcollectie zou op haar beurt weer terug moeten gaan naar de museumsector om voor het publiek toegankelijk te zijn. Maar nog altijd heeft de erfgoedcollectie geen nieuwe eigenaar gevonden, zoals zich ook geen nieuwe eigenaar meldde bij het sluiten van het Scryption. Het is een voorbeeld waaruit blijkt dat erfgoed van nationaal belang onvoldoende bescherming kan verwachten in het huidige klimaat. Dit resulteerde bij Onterfd Goed in de motivatie om het gesprek over Collectie Nederland, collectiemobiliteit en vooral ook collectierationalisering te (her)starten en vanuit daar te werken aan nieuwe innovaties.

Sinds eind 2013 is er gewerkt aan het formuleren van een onafhankelijk project om dit gesprek (en mogelijke oplossingen) plaats te geven. Bij doorstart van het plan zal er in samenwerking met Onterfd Goed, Bijzondere Collecties (UvA), het Liemers Museum, het Nationaal Onderwijsmuseum en het Museum van Communicatie worden gewerkt aan het creëren van een Kerncollectie Nederland op het themagebied van schriftelijke communicatie. Bij deze thematische aanpak van Collectie Nederland wordt de kerncollectie door middel van een gezamenlijke website contextueel inzichtelijk gemaakt voor het publiek. Het project dient daarbij als de casus die de discussies uitlokt aan de hand van concrete voorbeelden uit de praktijk die om een antwoord vragen. De waarde van het project zal dan ook zitten in het starten en aanjagen van de discussie over de vraagstukken binnen de erfgoedsector. Enkele vraagstukken die we tegen zullen komen zijn: welke waarderingsmethode wordt gebruikt om een kerncollectie te benoemen? Hoe gaan we er mee om als de waardering van de collectie veranderd? Hoe kan het verhaal (de context) van de kerncollectie geschreven worden? En door wie? En vanuit welk perspectief? En dit is nog maar een deel van de vraagstukken die in het project naar voren zullen komen.

In de komende maanden zullen definitieve aanvragen worden gedaan bij subsidieverleners en zal blijken of het project door kan worden gezet. Wil je ondertussen meer weten over het project of heb je vragen, neem dan contact op via Erfgoed 2.0, Collectiewijzer of via de Reinwardt Community.