Hebben, Hebben, Hebben! Een duik in de wereld van eigentijds verzamelen.

Hoe gaan musea om met het verzamelen van de huidige tijd? Een tentoonstelling over het heden maak je niet zomaar door in het depot op zoek gaan naar passende onderwerpen. De maatschappij wordt als het ware je depot. Hoe ga je dan om met het maken van keuzes? Handel je speculatief of wacht je toch nog even tot het bij de geschiedenis hoort?

Dagelijks maken we zelf keuzes in bijvoorbeeld ons mediagebruik, de plekken die we bezoeken en de mensen die we spreken, en daarmee dus ook in welke informatie we binnen krijgen. Een museum doet dat ook. Verzamelen blijft altijd een reflectie waarbij je niet zomaar een neutraal standpunt in kan nemen (hoe graag we dat ook zouden willen).

#recap Verleden vs Heden

Waar je bij het verzamelen van het verleden (retrospectief verzamelen) bezig bent met het samenbrengen van gedecontextualiseerde (en gerecontextualiseerde) losse objecten, ben je bij het verzamelen van de eigen tijd juist bezig met het maken van bewuste keuzes.

Het begint bij de besluitvorming waarin een instelling besluit tot het verzamelen van iets eigentijds. Dat kan bijvoorbeeld vanuit de gedachte om een traditie vast te leggen; een verandering of ‘het nieuwe’ aan te tonen; of om iets vast te leggen dat aan het verdwijnen is.

Waar je bij retrospectief verzamelen te maken hebt met bronnen die de tand des tijds hebben doorstaan, zal je bij eigentijds verzamelen te maken hebben met een geforceerde musealisering van de bronnen en objecten die je tijdens het proces selecteert (of misschien wel creëert).

Op 7 april bezochten we de Salon de Muséologie. De avond werd gevuld met een open debat over het verzamelen van de eigen tijd. In dit artikel bespreken we aan de hand van een aantal voorbeelden de verschillende manieren van hedendaags verzamelen die aan bod zijn gekomen.

Proactief verzamelen na een aanslag of dood

Kort na aanslagen in Brussel kwamen mensen bijeen op het beursplein om hun steun te betuigen tegenover de slachtoffers en nabestaanden. De archivarissen van de stad waren er ook.

Actief werden en meer dan duizend brieven en tekeningen verzameld die mensen daarachter lieten. Er werden foto’s gemaakt maar ook veel brieven meegenomen.

Dat brengt best wel wat vragen naar boven. Wanneer neem je de stap tot actief verzamelen versus alleen documenteren? En hoe lang wacht je nadat iemand een brief achterlaat tot je deze meeneemt?

Eenzelfde proactieve verzamelactie zagen we ook na de dood van Theo van Gogh en met het musealiseren van de zwarte Suzuki Swift waarmee op Koninginnedag 2009 een aanslag werd gepleegd op de koningin.

Prospectief verzamelen

Carel Berenschot, erfgoedcoördinator van Ajax en het beoogde nieuwe clubmuseum, sprak over het (museaal) verzamelen in de voetbalwereld. In zijn werk moet Carel Berenschot aannames doen voor de toekomst en daarop gaan verzamelen en presenteren. Zo is het bijvoorbeeld nog maar afwachten of de vrouwen kampioen worden en/of met welke objecten zij dan straks in het nieuwe museum kunnen worden gerepresenteerd.

Een ander voorbeeld is het overlijden van Johan Cruijff, van tevoren was al bekend dat hij ziek was en kon er worden voorspeld dat zijn dood iets groots zou worden. Hierop werd van tevoren al ingespeeld door onder andere het in de startblokken zetten van een film over zijn leven.

Over het verzamelen van de steunbetuigingen die zijn achtergelaten na dood van Johan Cruijff, is het Ajaxmuseum duidelijk. Er is gekozen om niet actief te verzamelen, niet alleen omdat de steunbetuigingen in eerste instantie voor de nabestaanden zijn, maar ook omdat de objecten vaak geen toegevoegde waarde hebben voor de collectie omdat het objecten zijn uit de fanshop. Er is daarnaast wel gekozen om het proces te documenteren en te fotograferen.

Participatief verzamelen

Daniele Kuijten (Imagine IC) kreeg de vraag om in de Oba in de Bijlmer een vitrine in te richten over Amsterdam-Zuidoost. Het vertrekpunt was de collectie van het buurtarchief. Samen met de buurtbewoners ceëerde Imagine IC daar een kleine tentoonstelling over de geschiedenis van de buurt aan de hand van objecten en verhalen van de inwoners.

Dit contact met de bewoners blijft actief onderdeel maken van de tentoonstelling aan de hand van randprogrammering en het regelmatig veranderen van de tentoongestelde objecten en verhalen. Momenteel onderzoekt Imagine IC de gevolgen die deze vorm van verzamelen heeft op de archiefpraktijk .

Actief verzamelen en creëeren

En dan hebben we ook nog de mogelijkheid van actief verzamelen waarbij er gedurende het proces nieuwe objecten worden gecreëerd (creactief verzamelen, is dat een woord?).

Een voorbeeld hiervan is het nieuwe Urker huisje in het Zuiderzeemuseum in Enkhuizen. André Groeneveld, conservator, ging voor de inrichting van het huisje naar Urk om daar in de samenleving onderzoek te doen naar hedendaagse inrichtingen. Samen met Klaas-Jelle, Urkse visser en “bewoner” van het Urkse huisje in Enkhuizen, werd het huisje dan ook ingericht met meubels van een Urkse meubelmaker, zoals de meeste Urkers dat zelf ook doen.

Een ander voorbeeld van creactief verzamelen zijn de meer-dan-levensgrote 3D-prints die het Rotterdam museum liet maken van vijf ‘gewone’ Rotterdammers.

 

Wat opvalt bij alle vormen van eigentijds verzamelen is de immateriële waarde van erfgoed. Het gaat vaak al niet meer om het object zelf, maar juist het verhaal, de emotie en de context spelen een grote rol.

What about Art?

Naast de verschillende vormen van hedendaags verzamelen hebben we het nog niet gehad over het verzamelen van hedendaagse kunst. Hoe kan het toch zo zijn dat kunstmusea het niet bij kunnen houden? Misschien heeft dat wel te maken met de kunstwereld op zich. Deze wordt namelijk niet beheerst door musea, maar des te meer door galeries. De musea zijn er wel, maar staan niet vooraan.

En misschien is dat ook niet zo erg. Waarom zouden musea alle gewilde kunst moeten hebben in eigen bezit? Is er überhaupt nog plek in het depot? En is er geld om het te beheren en behouden volgens een museale standaard?

Misschien zou een kunstmuseum minder moeten uitgeven aan nieuwe aanwinsten en juist investeren in het opbouwen van relaties met particuliere kunstbezitters. Kunstbezitters die op hun beurt in een museum kunnen laten zien hoe geweldig zijn/haar collecties zijn (en van een beetje imagebuilding zullen ze vast ook niet afschrikken).

We sluiten af met veel #inspiratie vb. welke rol moeten kunstmusea innemen in het verzamelen van hedendaagse kunst? #salon7april

— Salon de Muséologie (@salonmuseologie) April 7, 2016

Wat we ons ook nog kunnen afvragen bij het verzamelen van de huidige tijd is hoe we om moeten gaan met digital born erfgoed. Hoe bewaren we een facebookpost? En hoe bewaar je GIF-kunstwerken of een discussie onder een youtubefilmpje?
Kortom: genoeg stof tot nadenken en verdere gesprekken. Praat je met ons mee?

———————————————————————————————————————-

Dit artikel werd eerder gepubliceerd op de website van Freemd met een F.