Museum als Anti-Stress Therapie

Zou een museum een plek kunnen worden waar men zich even kan terugtrekken uit het hectische leven en zich opnieuw kan opladen?  Je kunt al terecht voor yoga in de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België, of het Cleveland Museum of Art, , AU Museum  of zelfs deelnemen aan een gigantisch event in het MOMA gesponsord door een modemerk. In Nederland gaf MOTI  yoga en kleurmeditatie.

De link tussen yoga en schilderkunst is niet zo gek: beide ontspanningsvormen stemmen deelnemers tot nadenken, een moment van zelfreflectie of overpeinzing. Het uitgangspunt van deze yogasessies is om kunst niet alleen te zien, maar ook te beleven. – Koninklijke Musea voor Schone Kunsten

Maar is je yoga-matje in het museum neerleggen wel de juiste manier om dit te bereiken? Als zowel een kunstliefhebber als een yoga-beoefenaar lijkt dit me tegenstrijdig. Yoga ging toch om in jezelf keren terwijl kunst buiten jezelf afspeelt?  Yogi coach Kim Eshuis van Yoga Moves: “Ik zie een museum als ruimte van rust, daarin heeft het wel een connectie met yoga. Wat wij in onze lessen willen meegeven is een bewustwording van jezelf. In het dagelijks leven zijn we zoveel bezig met reageren, wat vanuit de maatschappij enorm gestimuleerd wordt. Door yoga te doen neem je meer afstand en kijkt even wat jij ervan vindt. Als beginnende yogi let iedereen alleen op de anderen. Wat ik dan zeg is: wees zacht voor jezelf en durf fouten te maken. Ik ben een groot fan van kwetsbaarheid!”

Van verplichte focus naar helende fascinatie

Kaplan, een klinisch psycholoog die zijn levenswerk heeft gemaakt het toepassen van mindfulness en meditatie bij psychotherapie geeft Kim gelijk: Klachten van mentale uitputting komen door een overgrote hoeveelheid aan direct-gerichte aandacht. Hij bedoelt hiermee de geconcentreerde aandacht die je nodig hebt om te focussen op een taak om een doel te bereiken. Op je werk bijvoorbeeld, als je de perfecte instagram foto wilt uploaden of een artikel op je telefoon lezen in de trein. Ook hij benoemt een remedie: niet-gerichte aandacht. Deze soort aandacht komt voort uit fascinatie en is moeiteloos.

In de studie ‘the restorative environment’ gaat Kaplan in op plaatsen in de natuur waarin men aangeeft tot rust te komen. Aan de hand hiervan formuleerde hij vier factoren waaraan een omgeving moet voldoen om mental fatigue tegen te kunnen gaan:

1. Being Away: weg zijn van alledaagse zorgen.
2. Extent: De magie van de ruimte wordt behouden om je in een compleet andere wereld te bevinden, groot genoeg om er niet per ongeluk uit te lopen en te beleven als een geheel.
3. Fascination: Een fascinerende stimulus is er een die onwillekeurige aandacht oproept: bijvoorbeeld schitteringen in het water of mensen in de achtergrond.
4. Compatibility: de structuur en de acties die daardoor nodig zijn (denk aan het binnen gaan van een volgende ruimte) moeten aansluiten op de intuïtieve reactie van de persoon. (S. Kaplan, 1983).

In een latere studie  bleken musea te kunnen werken als restorative environment, maar alleen voor mensen die zich al ‘thuis’ voelden in een museum. De compatibiliteit ontbrak voor degenen die zelf niet wisten wat ze eruit konden halen.

Hoe kunnen we ervoor zorgen dat meer mensen van deze kracht gebruik kunnen maken?

Het begint met de realisatie dat alle bezoekers complexe organismen zijn die overlopen van de emoties, gedachten, zorgen en misschien wel lichamelijke klachten. Het doel van een restorative museum is daarom geen kennis over te dragen of te entertainen. De kunstwerken zijn simpelweg suggesties om bezoekers mee te fascineren en zo los te trekken uit hun eigen wereld. Het komt het meeste in de buurt van de ‘empower’ view naar een museum (Morris, Hargreaves en McIntyre) waar het doel is: ‘You will not be judged and can make up your own mind.’

In haar poëtische essay ‘The museum as a way of seeing’ beschrijft Svetlana Alpers het museum effect: ‘the tendency to isolate something from its world, to offer it up for attentive looking and thus to transform it into art like our own.’  Zelfs de meest gewone objecten kunnen visueel interessant zijn, zoals zijzelf als kind compleet gefascineerd was door een tentoongestelde krab… Door een object los te trekken van de originele context en educatieve doelen kan men dit bewonderen puur op esthetische basis, zonder verder doel.

Moet het museum dan geen enkele tekst meer plaatsen en alleen een witte kubus vol objecten worden? Zeker niet, want dit zou de factoren ‘being away’ en ‘compatability’ in de weg zitten. Een mooi voorbeeld is het Rubin Museum for Art in New York. Deze maakt gebruik van hun collectie om New Yorkers even aan de hectiek van hun stad te laten ontsnappen. De shrine room, waar mensen rustig konden zitten en mediteren, was zo populair dat ze deze uitgebreid hebben. Verder bieden ze optredens, lezingen, ruimte voor reflectie en gebruiken ze de input van bezoekers om nieuwe content te maken, zoals deze animatie.

 

Of zet het equivalent van een yogi-coach in: iemand die vrijblijvend beschikbaar is om naar je te luisteren, ervaringen mee te delen en meer ondersteuning te bieden. Het museum kan een zelfhulptool worden: wat spreekt je aan? Wat zegt dit over jezelf? Misschien kunnen suppoosten wel een dubbelrol aannemen: ze zijn er altijd, je hoeft niet met ze te praten, maar het kan wel. Zij zouden dan eerder getraind moeten worden in gesprekstechnieken dan in kunst: de bezoeker krijgt een beter begrip/gevoel van zichzelf door zich bewust te zijn van de eigen reactie op onverwachte beelden. Alle emoties mogen er zijn en je hoeft het niet per se te begrijpen.

Als laatste zal er ook aandacht besteed moeten worden aan het lichaam. Dit kan al zo simpel zijn als het bieden van een zitplaats.  Zelf zou ik overal kussens neer willen leggen en de schilderijen aan het plafond hangen.. Maar misschien moeten we juist wel het lichaam een actieve rol geven in kunstbeleving. Probeer eens het equivalent van een marmeren beeld in gewicht op te tillen of voel aan een replica van de dikke klodders van Armando of het bijna droge doek van Magritte… Ook geur is zeer krachtig en kan onbewuste gevoelens oproepen. In een yogales gebeurt dit vaak met wierrook, maar er zijn professioneel geurdistributie-systemen die geen rook verspreiden.

Zoals bij een yoga-les, gaat het uiteindelijk om balans. Kim: “Alle oefeningen die je met links doet, doe je met rechts ook. Dynamische houdingen worden afgewisseld met verstilde houdingen. Dit zorgt dat je uiteindelijk met zowel energie als ontspanning eruit komt.”