webexposities in soorten en maten

Op ‘The Faster Times’ wordt in een razend interessante blogpost onder de titel “Museums of the Future: Crowdsourcing Storms the Ivory Tower’ een beeld geschetst van de (digitale) toekomst van musea, waar in een vooruitstrevende 3D omgeving objecten kunnen bekijken, zelf exposities kunnen samenstellen en onze visuele ‘playlistst‘ kunnen delen met anderen. Ik zou daar graag nog wat Augmented Reality, een vleugje ubiquitous museum en behalve ‘playlists’ ook mash-ups van diverse web 2.0 media en andere vormen van contextualisering aan willen toevoegen. Soms word je echter teruggeworpen in de huidige realiteit.
Onlangs vroeg een student van de Reinwardt Academie mij om advies over webexposities. Webexposities? Ik moest ik bekennen dat ik nog nooit van die term gehoord had. Het klonk behoorlijk ouderwets. Niettemin kon -en kan-  ik me er van alles bij voorstellen. Ik zou er echter nooit die naam aan geven. Maar nu, wat zouden we kunnen verstaan onder een webexpositie? Welk doel dient het? Welke vormen en gebruik daarvan kennen we binnen cultureel erfgoed?
Dit artikel bevat een eerste inventarisatie en meteen een voorzichtige opmaat naar datgene wat na de webexpositie komt. Aanvullingen en verbeteringen zijn zeer welkom.

definitie
Er is mij geen goeie definitie bekend van webexpositie. Als we kijken naar de invulling ervan, zien we dat die nogal varieert en een breed scala omvat van mogelijkheden om online (vooral) beeld te presenteren. Of beter gezegd: digitaal beheren en publiceren van lokaal cultureel erfgoed, toevoegen van metadata en dan publiceren op het web. Ook voor educatieve doeleinden worden collecties beeld online gezet, al dan niet in een canon of thematische verhalenstructuur vervat. Daarom maak ik geen onderscheid tussen wel of niet webexpositie, maar laat een aantal mogelijkheden om beeld op internet te presenteren de revue passeren, zoals toegepast door erfgoedinstellingen. Van minder naar meer interactieve en participatieve mogelijkheden, meer en minder educatieve bedoelingen, zien we hier een aantal heel verschillende manieren om beeld c.q. collecties en verzamelingen online te tonen.

• online gallery (min of meer een visuele verschijningsvorm van een database)
• een selectie van gedigitaliseerde objecten met een beschrijving en thematisch gerangschikt
• virtueel museum, bezoekers kunnen er rondkijken als in een fysiek museum
• gebruik van weblog/community software met daarin een verzameling beelden (soort gallery, al dan niet geïmporteerd vanaf een externe foto-bron zoals Flickr, picasa)
• community (Ning) met bijdragen van bezoekers om betrokkenheid bij een onderwerp of thema te bevorderen
• mogelijkheid op bestaand sociaal netwerk (o.a. Flickr the Commons) om afbeeldingen te taggen, te beschrijven en als favoriet aan te merken
• op sociaal netwerk kunnen mensen zelf hun eigen “expositie” van favorieten samenstellen (uit aanbod van meerdere musea) en deze verzameling delen met anderen (biedt ook een vorm van context)
• webtool om gebruikers in staat te stellen zelf online een expositie samen te stellen
• combinatie van online en offline applicatie (o.a. mobiel), waarmee bezoekers kunnen aangeven welke (fysieke) exposities ze interessant vinden en/of op fysieke locaties foto’s kunnen nemen, deze kunnen opslaan bij favorieten en online delen, inclusief beschrijving

oude en nieuwe ontwikkelingen
Stichting Beeldende Kunst heeft een Virtuele Uitleen. Daarin tonen ze verschillende exposities op het web. Geprobeerd wordt een soort ‘real-life’ expositieruimte na te bootsen. Vraag is waarom je dit op die manier zou doen. De nagemaakte ruimte voegt niets toe aan de kunstwerken en de user interface wordt daardoor dermate klungelig dat het eerder afbreukt doet dan bijdraagt tot het maken van een keuze. Dit is denken binnen een bestaand kader. Wel aardig aan het idee is dat je online de werken kunt opslaan (verzamelen) en reserveren. Om ze vervolgens in een vestiging van de SBK in het echt gaan bekijken en lenen.

Via twitter kreeg ik van Blair Kneppers (@iDunno_) een tip. Het gaat om een online ontsluitingssysteem met expositiemogelijkheden: omeka.org. Je kunt het gewoon downloaden en installeren, maar je hebt dan wel speciale rechten op de server nodig om foto’s te kunnen tonen (helaas). De admin ervan is erg mooi, goed over nagedacht en met zaken als Dublin Core, etc. is allemaal rekening gehouden; dus perfect voor een keurig geregistreerde collectie. Het is ook speciaal geschikt voor kleine musea. Bovendien is er ook een module waarbij je het publiek tekst, foto’s, filmpjes of audio kunt laten toevoegen aan de collectie.

Verder zijn er ook andere invalshoeken, waarbij gebruik gemaakt wordt van mobiele toepassingen en gebruikers zelf hun verzameling favorieten kunnen aanleggen, annoteren en delen met anderen, zoals Narb. En bijvoorbeeld ook Artcast, een “laagdrempelig platform voor audio- & videotours in musea. Geen moeilijke contracten of auteursrechten maar een platform waarop je zowel vaste als tijdelijke exposities kunt plaatsen voor de gewenste duur.” De geplaatste bestanden zijn binnen en buiten het museum op te vragen door iedereen met een iPod (touch), iPhone of PDA met internet verbinding. Ieder museum heeft hier een eigen pagina waar alles duidelijk wordt weergegeven. Van hieruit kan een bezoeker zich tevens abonneren op de RSS feed die de mogelijkheid biedt altijd de laatste bestanden van een gewenst museum in iTunes te hebben. Vraag is of Artcast dan bij de webexposities of bij de audiotours of in een heel andere categorie thuishoort.

Weer een heel andere mogelijkheid, die me te binnen schoot toen ik zat te kijken naar de nieuwe Thumbnail view in Google Docs, is om daarin beeld (een object) en bijbehorende tekst te tonen. Dat biedt, weliswaar een beetje houtje-touwtje, een heel simpele gallery die ook nog eens gebruikers in staat kan stellen te participeren.
Eigenlijk is het bedoeld als visuele weergave van de bij Google documents gestalde bestanden. Het zou echter gebruikt kunnen worden om een specifieke serie documenten, bestaande uit telkens een tekstdocument (beschrijving) met aan de voorzijde een afbeelding in een thumbnail view te tonen. Wanneer dit toegankelijk is voor een beperkt aantal mensen (of voor iedereen, net wat van belang is), kunnen er verschillende rechten verleend worden bij het al dan niet bewerken van de bijbehorende tekst. Op die manier kunnen verhalen, extra beeld en links worden toegevoegd. Zo ontstaan factsheets op basis van een afbeelding van een object. Aangezien er ook volgers bij getoond kunnen worden, kun je op die manier een community vormen van geïnteresseerden. Als je helemaal geen budget en geen database hebt en je wilt toch iets op internet hebben, kun je hiermee alvast experimenteren. Maar dat kan natuurlijk ook met een weblog, of wiki, al dan niet via Google.

voor wie en waarom?
Wie zijn er dan geïnteresseerd, is de volgende vraag. Participatie klinkt goed en eigentijds, maar het moet wel een doel dienen. En laten participeren zonder voldoende aandacht aan de verstandhouding met de participant te besteden en deze te onderhouden, is hetzelfde als focussen op bezoekersaantallen, zonder te letten op de bezoeker zelf en de betekenisoverdracht. Dat laatste doet natuurlijk niemand.

Naast andere aandachtsgebieden, zijn er daarom vooral twee invloeden op de (online) interactie met bezoekers: contact (pr / participatie) en content (inhoud, betekenis). Hoewel een webexpositie lijkt te veronderstellen dat er interactie plaatsvindt, omdat er contact gemaakt wordt met een bezoeker en dat die bezoeker er zelf voor kiest om deze content te bekijken, is het toch beter om daar meer onderscheid in aan te brengen. Al naar gelang de content min of meer door de bezoeker gekozen, verzameld en van context en/of eigen content voorzien kan worden.

1. aanbodgericht vanuit erfgoedinstelling; doel: collectie digitaliseren en online publiceren (meer aanbod voor publiek of voor onderzoek)
2. aanbod- + vraaggericht: erfgoedinstelling stelt collectie ter beschikking, soms gekoppeld aan andere databases, om gebruikers te laten zoeken (ook thematisch)
3. interactie + participatie: erfgoedinstelling vraagt gebruikers de collectie te voorzien van verhalen, tags, beschrijvingen of aanvullingen in de vorm van foto’s

voorbeelden
Hieronder staat een aantal voorbeelden die hopelijk een dwarsdoorsnede geven van wat er zoal aan ‘webexposities’ op internet te zien en beleven is. Van online database tot min tot meer interactief en/of participatie van bezoekers tot gebruik van user generated content. Klik op de afbeelding om de bijbehorende website of applicatie te bekijken.

• Archief Alkmaar (Regionaal Historisch Centrum Alkmaar)



• KB webexposities (Koninklijke Bibliotheek)



• Smithsonian online exhibitions – links to online exhibitions that have been created by libraries, archives, and historical societies, as well as to museum online exhibitions



• Smithsonian – Click! Image search in negentien musea en galeries, negen ronderzoekscentra, en de National Zoo



• Geheugen van Nederland – het nationale programma voor de digitalisering van het Nederlands cultureel erfgoed. Het programma wil de (verborgen) collecties van archieven, musea en bibliotheken digitaliseren en beschikbaar stellen op Internet



• Beeldbank Nationaal Archief –
  



• Thuis in Brabant – biedt je de mogelijkheid de lange en rijke geschiedenis van Brabant, vol verhalen die zijn vastgelegd in films, foto’s, boeken, prenten, kaarten en schilderijen te ontdekken



• BBC, a History of the world – Telling a history of our world with objects
  



• Virtual Museum of Canada – toont het publiek een samenstelling van de vele collecties die in het land bewaard worden en biedt diverse mogelijkheden waaronder een beeldbank.



• Scherven van Geluk – Museum het Princessehof Leeuwarden nodigt bezoekers uit met serviezen en beeld en verhalen daarover te komen
  



• de Maritieme Canon – het Maritiem Museum toont met de Maritieme Canon vijftig vensters op de maritieme geschiedenis, verhalen die plaatsvinden in verschillende tijden, met elk hun eigen achtergrond en ‘hoofdrolspelers’, die ook ontwikkelingen in de geschiedenis laten zien



• Soms is geluk heel gewoon – Fries Museum, Ning met Flickr-feed bij tentoonstelling over architect WC de Groot
  



• Flickr The Commons – zoekterm “snow”, resultaten van diverse aangesloten musea en archieven
  



• Flickr The Commons – Smithsonian Institution’s photostream,
  



• Ik weet wat dit is – Rariteitenkabinet van Universiteitsmuseum Utrecht, kies een foto of tekening, voeg een persoonlijke ervaring en/of trefwoord toe
  



• Artshare – Share art from museums on your Facebook profile. If you are an artist, you can also use this app to upload and display your own work.



• Wiki loves art – fotowedstrijd die plaatsvond in musea door heel Nederland; gebruikers maakten foto’s van kunstwerken in de deelnemende musea en uploaden die naar de Wiki loves art/NL flickr group. De foto’s worden beschikbaar gemaakt voor Wikipedia