Zingende robot: huidige techniek of toekomstige volkscultuur?

Een bericht van Cultuurpers op twitter zette me aan het denken over artificieel leven; en robotica in het bijzonder. Ik vraag me dan allereerst af waarom mensen toch zo’n fascinatie hebben voor op mensen lijkende robots. Vervolgens overweeg ik of dit iets te maken heeft met de wassen beelden in Madame Tussaud. Vorige week hoorde ik, tijdens een gastcollege van Lizzy Jongma op de Reinwardt Academie, dat er een man is die een overcompleet liefdesleven onderhoudt met tal van zulke humanoids, waaronder een vrouwelijke met afwasbare onderdelen.
U gruwelt, ik huiver, maar het schijnt echt te bestaan; een ware contradictie als het gaat over het vernuft van de mens.

Misschien is de hype op dit gebied allang over het hoogtepunt heen, getuige de sluiting van het Nagoya Robot Museum in 2007, een jaar na opening, dat te wijten zou zijn aan dalende belangstelling dan wel gebrek aan bezoek. Een blik op de Gartner Hype Cycle van 2010 toont ons dat geen hype gaande is als het gaat om menselijke robots. We zien dat Augmented Reality en Media Tablets (o.a. iPad en Samsung Galaxy Tab) bijna op hun hoog(s)tepunt zijn, maar dat zelfs bij de bestendiging van techniek en toepassingen (het rechter gedeelte) geen spoor te vinden is van humanoids of robotica. Hoogste tijd om wat er nog rest te inventariseren en ons te beraden op concerings van dit nieuwe erfgoed?

Of komt er binnenkort een nieuwe loop van de toekomst die eerdere ontwikkelingen combineert en (her)leidt tot een evolutie van de robotica? Ik denk dan aan bijvoorbeeld Gesture Recognition in een eerdere en latere versie, dat volgens de Hype Cycle over het hoogtepunt heen is, of aan Human Augmentation dat volgens de grafiek aan een opmars begonnen is, al dan niet als vervolgstappen in techniek die de applicaties weer dichter bij onze leefwereld brengen. Waarschijnlijk hebben ze in Japan besloten vol in te zetten op het ontwikkelen van menselijke robots, om zo leidend te blijven op dat gebied. Wat bezielt die Japanners? En wat bezielt hun robots? Op YouTube is een flink aantal video’s te zien op dit gebied, variërend van de ontwikkeling van gezichtsexpressie, een Chinees product (duidelijk een slap aftreksel van het Japanse origineel – alweer zo’n contradictie) en een Amerikaanse, mannelijke variant (die zo te zien niet op zijn achterhoofd gevallen is).

Overigens is de robot geen fenomeen van de laatste decennia. Zoals een kennisdossier op Kennislink aangeeft, is de mechanische variant van het echte leven al in de oudheid bekend. “Sinds de Griekse oudheid bouwen uitvinders al mechanische eenden, hanen en poppen. Deze automaten legden het grondwerk voor de robots zoals we die vandaag de dag kennen.” Ik schat zelf in dat de Chinezen daar destijds ook al mee bezig waren. Overigens betekent het woord robot volgens Kennislink ‘slavenarbeid’ en dat is ook waar we de robot sinds de laatste honderd jaar het meest voor inzetten: onbetaald (denk)werk verzetten voor de mens in een afhankelijke situatie. Je zou het bijna zo cru kunnen stellen dat het afschaffen van de slavernij de aanleiding was voor het ontwikkeling van de robot. In die zin is het vreemd dat we in Nederland nog geen toegewijd Robotmuseum hebben, dat een eeuw aan robotica bevat, van de afschaffing van de slavernij, via tal van technologische ontwikkelingen, tot de meest recente ontwikkelingen wereldwijd. Een museum zoals dat er in Seoul wel is.

En dan nu de kwisvraag: als een robot, al dan niet uitgedost in historische kledij, volksmuziek ten gehore brengt, misschien zelfs met een danspasje, spreken we dan van cultureel erfgoed ten aanzien van de inhoud (muziek, tekst), de vormgeving (aankleding, danspas), de techniek (robot en software) of het ensemble? Is de robot een drager (zoals film of floppy dat is) of een object dat een volkscultuur (bijvoorbeeld de japanse) representeert?